De Landelijke bijeenkomst Vroegsignalering op 15 september in vergadercentrum Domstad in Utrecht stond in het teken van terugblikken en vooruitkijken: hoe kunnen we nog beter en nog meer mensen met (dreigende) schulden helpen?  

Justine Ruitenberg, programmadirecteur Armoede en Schulden bij het ministerie van Sociale Zaken, sprak over de evaluatie van de Wet vroegsignalering, die sinds 2021 van kracht is. Daaruit bleek onder andere dat we steeds beter mensen in beeld hebben. Zo kregen in 2024 49.000 meer mensen hulp dan het jaar ervoor. Ook blijkt bijna 80 procent al geholpen te zijn met een ‘quick fix’. 

Laagdrempelige communicatie is noodzakelijk om meer mensen te mogen helpen, benadrukte Ruitenberg. ‘Inwoners laten zich vaak negatief uit over brieven en mails. Herhaalde pogingen tot persoonlijk contact maakt verschil’ Het is belangrijk ‘om oordeelsvrij en begripvol te communiceren.’ 

Oprechte zorg 

In het evaluatierapport staan negentien aanbevelingen. Ruitenberg haalde een aantal daarvan aan. Zo zouden gemeenten ‘meer signalen moeten oppakken’, is het belangrijk dat ‘minimale wettelijke verplichtingen voor vastelastenpartners verder gestandaardiseerd worden’ en ‘dat gemeenten de CAK-lijsten beter benutten’. Alle aanbevelingen lees je in het eindrapport. 

Ruitenberg blikte ook vooruit. ‘We willen toe naar een verdubbeling van het bereik, van 20 naar 40 procent’, zei ze bijvoorbeeld. ‘Ook moet de kwaliteit van de signalen omhoog, zodat er minder onterechte uitval van signalen is.’ 

Na Ruitenberg’s presentatie vroeg dagvoorzitter Gert-Jan Bakker (VNG) ook Ellen Hennekens (NVVK) en Jolanda van den Dongen (GR De Bevelanden, uitvoerder van de vroegsignalering voor vijf gemeenten) op het podium om te vertellen over hun ervaringen.  

Van den Dongen noemde als voorbeeld dat vroegsignaleerders in de Bevelanden nooit 's avonds of in het weekend bij mensen op de stoep staan, ‘uit respect voor familietijd’. Toen demissionair staatssecretaris Nobel onlangs op werkbezoek was in de Bevelanden, waren hem ‘de bevlogenheid en de oprechte zorg voor inwoners’ opgevallen, vertelde Ruitenberg.  

Hennekens ziet dit ook in bredere zin: ‘Gemeenten en uitvoerders zijn actief bezig met hoe het nóg beter kan.’ Dat laten bijvoorbeeld de zeventien deelnemende teams zien die op 22 september van start gingen met de vijfde NVVK Expeditie Vroegsignalering. 

Meer mensen in beeld

Anna vd Schors, procesmanager data en onderzoek bij Divosa, presenteerde cijfers over de stand van zaken in de vroegsignalering. Zo blijken sinds de invoerin g van de wet steeds meer mensen met schulden in beeld te komen. ‘Van januari tot juni dit jaar waren er 11 procent meer signalen dan in dezelfde periode in 2024’, aldus Van der Schors. De vastelastenpartners verstuurden ruim 92.000 signalen per maand – vorig jaar waren dat er 83.000. ‘Als dit zo doorgaat, loopt het aantal signalen in 2025 op tot ongeveer 1,1 miljoen.’ 

Met een korte poll polste ze welke vorm van contact volgens de deelnemers in de zaal de grootste kans op succes heeft. Via de telefoon scoorde het hoogst (66 procent), gevolgd door huisbezoek met 30 procent en schriftelijk (mail, brief, sms of Whatsapp) met 4 procent. ‘De volgorde klopt’, bevestigde Van der Schors. ‘Bellen blijkt bij alle leeftijdsgroepen inderdaad het meest succesvol. Voor huisbezoeken geldt: hoe ouder de inwoner, hoe groter de kans op succes. Bij de jongere doelgroep is Whatsapp juist weer effectiever.’ 

Meerdere pogingen om contact te leggen en verschillende vormen vergroten bovendien de kans op succes. ‘Momenteel zet 75 procent van de gemeenten vijf of meer soorten contactvormen in.’ 

Samen met Jacomijn Kuiper van VNG reikte ze na haar presentatie de compleet vernieuwde Leidraad Vroegsignalering uit aan Justine Ruitenberg. Dit is een hulpmiddel voor gemeenten om vroegsignalering zo effectief mogelijk aan te pakken. ‘De leidraad volgt de hele reis van het signaal door de keten heen’, aldus Kuiper. Er is speciale aandacht voor bedreigende situaties, CAK-signalen, warme doorverwijzing en gemeentelijk vakmanschap. Ook de richtlijnen voor uniforme registratie ten behoeve van monitoring en evaluatie krijgen uitgebreid aandacht. 

Klimwand 

Je pincode onthouden, een drankje bestellen met een QR-code, uitzoeken welke bus je moet pakken of het rapport van je kind lezen. Voor iemand die laaggeletterd is, kunnen alledaagse dingen al een probleem vormen, benadrukte Anna Schotanus in haar lezing. Zij noemt zichzelf ‘aanjager laaggeletterdheid’ omdat ze als trainer en spreker voortdurend en overal probeert mensen de ogen te openen: ‘Drie miljoen Nederlanders hebben beperkte basisvaardigheden als het gaat om lezen, schrijven, cijferen, digitaal.’ Mensen met financiële problemen wachten al lang voordat ze om hulp vragen. Voor iemand die laaggeletterd is, is het nóg ingewikkelder. ‘Als je al zover komt dat je om hulp wilt vragen, moet je eerst als het ware een klimwand beklimmen, denk aan een website waar je je moet aanmelden. Heb je die overwonnen, dan moet je door de jungle: het aanbod in je woonplaats. En vervolgens moet je nog 50 meter hordelopen doordat je allerlei formulieren moet invullen. En dat’, schetst ze ter vergelijking, ‘terwijl je benen niet goed functioneren, omdat je beperkte basisvaardigheden hebt. Hoe denk je dat zo'n klantreis eruitziet? Die ís er dan gewoon niet.’

OokWorst 

Schotanus daagde de zaal uit om kritisch te kijken naar de eigen communicatie. Zijn er niet te veel obstakels voor laaggeletterden? ‘Misschien heb je de communicatie wél goed voor elkaar. Maar als mensen bij jou in een warm bad komen, kan de rest van het traject toch een koude douche zijn, doordat het vakjargon hen om de oren vliegt.’ Het is dus essentieel om ook de rest van de organisatie mee te krijgen. 

Denk als de HEMA, vergeleek ze met een knipoog. Die winkelketen paste haar meest bekende product aan omdat de markt veranderde: ‘Naast de rookworst kwam de HEMA een aantal jaren geleden met de OokWorst, het vegetarische zusje. Als het lastig is om mensen mee te krijgen, vraag je dan af: wat zou een commercieel bedrijf doen?’ 

Deelsessies 

In twee rondes deelsessies konden de bezoekers zich na de lunch verder laten inspireren over het thema ‘Samen sterk, meer bereik’. Onderwerpen waren bijvoorbeeld het inzetten van ervaringsdeskundigen of vrijwilligers, de belrobot, crisissignalering, laaggeletterdheid, warm doorverwijzen, inwoners met een migratieachtergrond en ondernemers. 

Heb je de dag gemist? Of ben je nieuwsgiering naar deelsessies waar je zelf niet bij kon zijn? Hier vind je presentaties van het plenaire programma en de meeste deelsessies.