Documentaire schetst grimmig beeld van problematische schulden
In deze nieuwe documentaire wordt hoofdpersoon Jeansen Djaoen gevolgd in zijn wanhopige strijd om van zijn hoge schulden uit het verleden te komen. Ook de schuldhulpverlening kan niet helpen om deze impasse te doorbreken. De NVVK heeft de documentaire afgelopen week al kunnen zien.
Jeansen Djaoen leeft naar eigen zeggen in twee werelden. Aan de ene kant is hij een rolmodel van een jongere met een crimineel verleden die weer de weg naar boven heeft gevonden. Jeansen Djaoen heeft inmiddels een baan als verslaggever en promotor van de lokale Rotterdamse radiozender FunX. Daarvoor kreeg hij zelfs een nominatie voor de NTR Radioprijs. In zijn andere wereld staan torenhoge schulden centraal. Vrijwel dagelijks is hij bezig om te overleggen met schuldeisers, maar dat bevrijdt hem niet van loonbeslagen, deurwaarders en steeds hogere incassokosten. Op een gegeven moment staat de succesvolle radiomaker zelfs gesignaleerd bij de politie vanwege openstaande boetes. Jeansen beschouwt het als een groot onrecht dat hij nu op het rechte pad is maar dagelijks moet vrezen dat er op de deur wordt geklopt.
Hulpverlening
Jeansen Djaoen wordt in de documentaire bijgestaan door medewerker Hidde Kielen van Bureau Frontlijn, een Rotterdams jeugdinterventieteam. Hidde is al jaren bezig om een oplossing voor Jeansens schuldenproblematiek te vinden. In Rotterdam werkt Frontlijn als een ‘front office’ voor, in dit geval, de Kredietbank Rotterdam. In de documentaire wordt het beeld van de Kredietbank geschetst als een moeilijk doordringbare organisatie die strenge eisen stelt en de boot afhoudt. Nadat een aanvraag voor een saneringskrediet door de Kredietbank is afgewezen, lukt het Jeansen Djaoen om een lening bij de ING te krijgen. Alhoewel het aanvankelijk lijkt dat hij daarmee uit de problemen is, komen al snel nieuwe vorderingen naar voren. Inmiddels zou Jeansen weer voor meer dan 50.000 euro schulden hebben. Jeansen ziet geen enkele uitweg meer en dreigt met een terugkeer naar het criminele circuit om uit de impasse te komen.
Sfeerbeeld
De documentaire schetst meer een (grimmig) ‘sfeerbeeld’ dan een feitelijke en chronologische reconstructie van de schuldenproblematiek van Jeansen. De Kredietbank Rotterdam heeft niet aan de documentaire meegewerkt zodat het voor de kijker ook niet volledig duidelijk wordt waarom er geen schuldhulpverlening mogelijk was. Dat een oplossing moeizaam tot stand kwam, lijkt samen te hangen met de status van Jeansen Djaoen als zzp’er en zijn aarzelingen om in te stemmen met budgetbeheer. Er is geen enkele indicatie dat de Kredietbank tekort is geschoten in de dienstverlening of mogelijkheden onbenut heeft gelaten.
Publiciteit
De EO heeft de ambitie om veel publiciteit rond de documentaire te generen. Het is daarbij niet duidelijk wat de primaire aandacht zal krijgen. Het meest schrijnende is het zichtbaar worden van de ‘incassosystematiek’ waardoor oorspronkelijke schulden snel het veelvoudige worden door aanvullende kosten. De documentaire laat indringend zien hoe zeker bij een stapeling van schulden dit kan leiden tot een spook dat steeds groter wordt en zorgt voor een ogenschijnlijk onoplosbaar probleem. Alhoewel Jeansen Djaoen een prima baan heeft, staat hij machteloos tegenover de schuldenlast die ondanks alle loonbeslagen en dwangbetalingen alleen maar lijkt toe te nemen.
Schuldhulpverlening
Daarnaast kan er natuurlijk ook nieuwe aandacht komen voor het functioneren van de schuldhulpverlening. De documentaire legt een moeizame relatie bloot tussen de eerste lijn en de tweede lijn. Hidde staat duidelijk aan de kant van Jeansen maar komt er tot zijn eigen frustratie bij zijn collega’s van de Kredietbank niet doorheen. Ook lijkt het alsof de Kredietbank weigert om het gesprek aan te gaan en toe te lichten welke mogelijkheden er zijn en welke obstakels een oplossing in de weg staan.
Doelgroep
Het feit dat ‘slechts’ zo’n 200.000 mensen bij de schuldhulpverlening in een traject zitten op een mogelijke doelgroep van 1,3 miljoen huishoudens kan in de context van deze documentaire vertaald worden naar het beeld van een weinig toegankelijke, klantvriendelijke en flexibele schuldhulpverlening die meer mensen uitsluit dan toelaat. Een deel van de doelgroep is wellicht niet op de hoogte van het aanbod van schuldhulpverlening of wordt daar door hulpverleners uit de eerste lijn niet (tijdig) op gewezen. Maar een aanzienlijk deel kiest er waarschijnlijk bewust voor om bij de schuldhulpverlening weg te blijven, al dan niet vanwege hardnekkige negatieve beelden die rond schuldhulpverlening bestaan (‘ze pakken je auto af en je moet drie jaar lang met dertig euro zakgeld rond zien te komen’). Met name de verplichte combinatie van een schuldregeling en budgetbeheer lijkt voor veel mensen zoals Jeansen Djaoen een reden om schuldhulpverlening te mijden.
Vragen
De NVVK verwacht de nodige vragen van journalisten en het publiek, niet alleen bij het Verenigingsbureau maar ook bij onze leden. Daarbij zullen we in eerste instantie uitleggen hoe schuldhulpverlening werkt en welke voorwaarden en spelregels daarbij aan de orde zijn. Daarnaast zullen we wijzen op specifieke groepen die in veel gemeenten een extra drempel hebben om te worden toegelaten tot de schuldhulpverlening, zoals zzp’ers en jongeren. Dat onderstreept de noodzaak om een landelijke basisnorm op te stellen, zoals de NVVK eerder bepleitte en door politiek Den Haag is omarmd.
Politieke vraag
De meer fundamentele en politieke vraag is of de bestaande schuldhulpverlening adequaat is om armoede te bestrijden, wanneer steeds blijkt dat slechts een hele kleine groep van de mensen met problematische schulden geholpen kan worden. Dat kan iets zeggen over de kwaliteit en flexibiliteit van onze dienstverlening, wat met meer ruimte voor maatwerk en creatieve oplossingen mogelijk verbetert. Er kunnen ook vragen komen naar ons instrumentarium als zodanig, met name voor mensen die weigeren aan de bestaande spelregels te voldoen.
Rotterdam
Er zal vermoedelijk ook aandacht uitgaan naar de Rotterdamse context. Onlangs kondigde de gemeente Rotterdam al aan om een ‘sociaal incassobeleid’ in te gaan voeren. Ook kijkt het College naar een ‘Deltaplan’ om armoede in de stad effectiever te bestrijden. Deze documentaire kan daarbij leiden tot versnelling van het politieke debat in de stad over de toekomst van o.a. de schuldhulpverlening. Eerder liet de wethouder Sociale Zaken al weten weer in de ‘frontlinie’ te willen staan van steden met de beste armoedebestrijding.
Ronde tafel
NVVK-voorzitter Marco Florijn neemt op 4 maart deel aan een rondetafelgesprek tijdens een besloten bijeenkomst van ‘Schouders Eronder’, kort voordat de documentaire wordt uitgezonden. Ook de Rotterdamse wethouder Sociale Zaken, de Kredietbank Rotterdam en andere betrokkenen uit de documentaire zullen hierbij aanwezig zijn. Dit sluit aan bij de ambitie van de documentairemaakster om de schuldhulpverlening niet in een kwaad daglicht te plaatsen maar juist het gesprek te bevorderen over of en hoe gemeenten mensen in een situatie zoals die van Jeansen Djaoen (beter) kunnen helpen. De NVVK wil bij die dialoog intensief betrokken zijn en hoopt dat alle leden lokale initiatieven met een soortgelijke insteek willen ondersteunen.