Duidelijke uitspraak, goed voor kinderen

In maart 2024 deed het Gerechtshof in Den Haag uitspraak in een zaak die was aangespannen door mensenrechtenorganisaties NJCM en Defence for Children tegen de Staat en twee drinkwaterbedrijven: Dunea en PWN.

Drinkwaterbedrijven zetten afsluiting alleen in als -ook na meerdere aanmaningen- niet wordt betaald en pogingen om te komen tot een betalingsregeling of schuldsaneringstraject zijn mislukt. De mensenrechtenorganisaties betoogden bij de rechter dat afsluiting volgens hen onrechtmatig is als er minderjarige kinderen in het huishouden zijn.

'Door bewust de mogelijkheid open te laten dat kinderen te weinig toegang tot water krijgen en niet al het redelijkerwijs mogelijke te doen om dat te voorkomen, handelen de Staat en de drinkwaterbedrijven in strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm'.

De uitspraak die volgde, zou een beschermend effect moeten hebben voor minderjarige kinderen. De rechtbank concludeerde dat 'door bewust de mogelijkheid open te laten dat kinderen te weinig toegang tot water krijgen en niet al het redelijkerwijs mogelijke te doen om dat te voorkomen, handelen de Staat en de drinkwaterbedrijven in strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm'.

In haar oordeel sprak de rechtbank uit dat de Staat en drinkwaterbedrijven onrechtmatig handelen, door er niet álles aan te doen om te voorkomen dat minderjarige kinderen in Nederland zonder drinkwater komen te zitten.

Doorbraak, of niet?

Een doorbraak, dacht ik: eindelijk de garantie dat alle kinderen in Nederland thuis de kraan open kunnen draaien om water te drinken of hun handen te wassen, zoals het Kinderrechtenverdrag voorschrijft 

Toch zie ik dat er in de relevante regelgeving nog niets is veranderd sinds die glasheldere uitspraak. Afsluiting van water blijft mogelijk voor kinderen in Nederland, terwijl ze toch al kwetsbaar zijn door financiële zorgen en stress in het gezin waar ze opgroeien. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) weet waar het wringt, en zei toe de regeling afsluitbeleid voor kleinverbruikers van drinkwater te verbeteren om kinderen te beschermen tegen drinkwaterafsluitingen. Maar het ministerie doet tot nu toe helemaal niets.  

Huishoudens die van drinkwater worden afgesloten hebben betalingsachterstanden bij het waterbedrijf. Daarachter gaat vrijwel altijd schuldenproblematiek schuil, vaak ernstig. Wie een relatief klein bedrag voor drinkwater al niet kan betalen, kampt meestal met veel grotere financiële zorgen en heeft gemeentelijke hulp nodig bij het oplossen daarvan.

De NVVK vertegenwoordigt de schuldhulpverleners en vroegsignaleerders die potentiële hulpvragers moeten overtuigen om die hulp van de lokale overheid te accepteren. Dat is al moeilijk genoeg. Afsluiten van drinkwater bij gezinnen met kinderen maakt de situatie voor hulpverleners alleen maar gecompliceerder. We hebben het ministerie keihard nodig om ervoor te zorgen dat de wettelijke kaders rond afsluiting ons niet langer hinderen bij ons werk maar ons - en drinkwaterbedrijven - juist gaan helpen.

Ministeries erkennen probleem

Veelzeggend in dit verhaal is de brief die de toenmalige I&W-minister Madlener en staatssecretaris Nobel van Participatie en Integratie (SZW) in augustus vorig jaar aan de Kamer stuurden. Aanleiding was mede de eerdere uitspraak van het Haagse gerechtshof over de onrechtmatigheid van drinkwaterafsluitingen in gezinnen met minderjarige kinderen.  

'Nu de rechter heeft geoordeeld dat de Staat meer moet doen om te voorkomen dat minderjarige kinderen in een situatie terechtkomen waarin zij niet voldoende toegang hebben tot drinkwater, zal IenW de afsluitregeling hierop aanpassen.' (Brief ministeries van I&W en SWZ aan de Tweede Kamer, d.d. 29-08-2024)

In de brief werd het probleem werd erkend en het ministerie van I&W kondigde aan het afsluitbeleid voor kleinverbruikers van drinkwater aan te passen om kinderen beter te beschermen tegen afsluiting van drinkwater, Daarbij zou ook de vraag worden betrokken of gegevensuitwisseling met drinkwaterbedrijven via de Basisregistratie Personen (BRP) wettelijk mogelijk kan worden gemaakt. Dan kunnen drinkwaterbedrijven, als er sprake is van betalingsachterstanden, eerst nagaan of er kinderen in een huishouden zijn. Iets wat nu dus niet kan. 

Stilte in Den Haag – al een jaar lang 

Ondertussen zijn we een jaar verder, maar is er sinds oktober 2024 helemaal níets meer ondernomen vanuit het ministerie van I&W, en dat vind ik zorgelijk. Hoeveel kinderen worden alsnog afgesloten van drinkwater, onzichtbaar voor drinkwaterbedrijven én schuldhulpverlening? Alle uitnodigingen aan het ministerie van I&W om te overleggen over verbeteringen in de 'Afsluitregeling water' blijven onbeantwoord. 

Vroeg- & afsluitsignaal naar de gemeente

Ik heb slechts één eenvoudig verzoek aan het ministerie: laten we zo snel mogelijk met alle betrokkenen om tafel gaan om de uitspraak van het Gerechtshof te verwerken in betere wetgeving. Wetgeving die voorkomt dat gezinnen met kinderen afgesloten worden. En laten we dan meteen de voorwaarden voor het afsluiten aanscherpen zodat deze op zijn minst gelijkgetrokken worden met het afsluiten van energie (zoals de Tweede Kamer al aan de minister vroeg).

Onlangs oordeelde de rechtbank Midden-Nederland helaas nog dat een melding aan de gemeente in het kader van ‘vroegsignalering’ geen voorwaarde zou zijn om af te mogen sluiten. De regelgeving moet dus duidelijker. Zodat gemeenten in álle gevallen herhaalde gelegenheid krijgen om hulp aan te bieden en afsluiting te voorkomen. Uiteraard vraagt een verplichting tot het afgeven van deze signalen ook inspanning van gemeenten om hun vroegsignaleringsaanpak op orde hebben. Dat zijn ze sinds 1 januari 2021 wettelijk verplicht. Als NVVK zien we hier wel een taak om ervoor te zorgen dat gemeenten gewijzigde wetgeving ook goed oppakken. 

Geen dag zonder drinkwater

Iedereen die je het op de man af zou vragen, vindt dat kinderen geen dag zonder drinkwater horen te zitten. Toch kan dit nog steeds gebeuren. Minister Tieman, hoe lang moeten we nog wachten voordat dit geregeld is? 

Ellen Hennekens, senior beleidsadviseur NVVK