Terugblik op het NVVK Nazomercongres
Mensen met schulden? Je helpt ze met 'grootse kleine gebaren'
Pionier en wegwijzer zijn. Menselijk, zonder te oordelen. De verhalen blijven vertellen van mensen met bestaansonzekerheid. Op het Nazomercongres van de NVVK deden de bezoekers veel suggesties voor de Toekomstagenda van de vereniging. Ook de sprekers gaven stof tot nadenken. Dit artikel geeft je een indruk van een boeiende congresdag.
Liever kijken dan lezen? Hier een video-impressie van ons congres.
Liever foto's? Hier een foto-verslag van ons congres
Wat staat ons te doen op weg naar de 100? Met die vraag trapt dagvoorzitter Marijke Roskam op 15 september af in het Utrechtse Spoorwegmuseum. Hoe kunnen we ons werk doen met eer, gevoel en voldoening? Schulden en armoede zijn juist op dit moment een van de belangrijkste thema’s voor besluitvormend en uitvoerend Nederland. Dus is het extra belangrijk om deze vraag te beantwoorden. Roskam doet daarvoor een beroep op het collectieve brein van de 400 aanwezige NVVK-leden, -medewerkers, ervaringsdeskundigen en andere deelnemers aan het congres.
Marco Florijn: een marathon voor meer bestaanszekerheid
Wat staat ons te doen als vereniging? NVVK-voorzitter Marco Florijn vertelt voortdurend te schakelen tussen de urgentie, de crisis van nu, en de visie voor de lange termijn. ‘We hebben vanaf april op de trom geslagen omdat de problemen met de hoge energietarieven zich al aftekenden. Het heeft gênant lang geduurd tot dat tot de Haagse kaasstolp doordrong’, zegt hij.
Florijn noemt het fantastisch dat gemeenten als Utrecht, Arnhem en Súdwest-Fryslân al wel in actie kwamen. Er is handelingsperspectief nodig, voor hulpvrager én hulverleners. Dat lijkt er nu te komen. Na de compensatiemaatregelen vanaf 1 januari 2023 wordt nu ook gewerkt aan een overbrugging van de maanden tot aan 2023. ‘Den Haag en de VNG schetsen de contouren, wij gaan vanuit de uitvoering meedenken waar onze cliënten echt mee geholpen zijn.’
Deze crisis legt diepere problemen rond de bestaanszekerheid bloot. Problemen die vragen om plannen voor de lange termijn. Toch is Florijn optimistisch, omdat er nu naar de NVVK geluisterd wordt. ’We hebben veel problemen helpen oplossen. Dat begon al bij woekerrente in de jaren dertig. Dat gaat ook bij deze crisis lukken. Door samen te werken, informatie en inspiratie te delen. Ik voel gepaste trots voor een bruisende vereniging die 90 jaar relevant weet te blijven.’
Linda Voortman: bestrijden van ‘armoede in het kwadraat’
De Utrechtse wethouder Werk en Inkomen Linda Voortman vertelt hoe ze van de Tweede Kamer naar Utrecht kwam om als wethouder Utrechters die dat nodig hebben, te helpen. ‘Zeker als het de rest van de inwoners wel goed gaat, voelt dat als armoede in het kwadraat.’
Er zijn goede plannen bedacht en uitgevoerd, ook door inwoners. Zoals hulp voor ondernemers en een kortere schuldregeling. Maar het werk is nog niet klaar. Zeker nu het ernaar uitziet dat meer mensen een beroep op de gemeente moeten gaan doen. Goede samenwerking met schuldhulpverleners blijft belangrijk.
Roanne van Voorst: simpele menselijkheid
Spreker en toekomstantropoloog Roanne van Voorst van de Dutch Future Society deed jaren onderzoek naar armoede. In sloppenwijken in Indonesië zag ze hoe mensen zich afkeren van de overheid en het zelf wel gaan oplossen. Ook in Nederland zijn er steeds meer mensen die teleurgesteld afhaken. Zoals in een doodgebloede relatie, waarin zelfs geen ruzie meer wordt gemaakt. Wel ziet ze hoopvolle initiatieven van onderop, zoals de Rotterdamse Douwers. Dat zijn initiatieven die verbonden en versterkt kunnen worden.
Wat staat ons te doen als hulpverleners? Soms is simpele menselijkheid, laten zien dat iets je raakt het belangrijkste wat je voor iemand kan doen. Haar advies: ‘Wees geen radertje in het systeem van versnelling. Neem de tijd om de hulpvrager echt te zien. Ondanks de druk en haast, en het gevoel dat je machteloos bent. Toon belangstelling, al is het maar eenmaal per dag.’
Rabin Baldewsingh: accepteer cultuurverschillen
Mensen met een migratieachtergrond hebben vaker problematische schulden. Dat is geen toeval, stelt Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme Rabin Baldewsingh op het congres. De oorzaak is niet alleen een slechtere economische uitgangspositie, maar ook de kansenongelijkheid in onderwijs en arbeidsmarkt. Dat maakt deze groep minder weerbaar bij tegenslagen. Baldewsingh vindt het treurig dat zijn functie nodig is. Maar hoopgevend is dat de overheid institutioneel racisme erkent en hem een programma laat ontwerpen om het te bestrijden, zegt hij.
Stel je oordeel uit
Net als Van Voorst valt Baldewsingh op hoe weinig vertrouwen er in de overheid is. ‘Dat maakt de tweedeling nog groter. Het vormt een voedingsbodem voor bijvoorbeeld de protesten tegen asielzoekers.Schuldhulpverleners kunnen een rol spelen door mensen weer deelvande samenleving te maken. Dat vraagt om cultuursensitief te werken: kennis en acceptatie van verschillen, niet meteen een negatief oordeel vanuit je eigen normen en waarden. En cultuursensitiviteit vraagt van organisaties niet alleen om mensen met een migratieachtergrond in dienst te nemen, maar ook om cultuursensitiviteit te verankeren in het beleid.
Première video 'Ruimte voor toekomst'
Op het congres vindt ook de première plaats van het participatieve video-onderzoek naar de waarde van financiële hulp. Die zit bijvoorbeeld in 'echt en zonder oordeel luisteren' naar het antwoord op de vraag hoe het met de ander gaat. Zo viel er bij hulpvrager Keoma een last van haar schouders, waar ze zich eerst altijd opgejaagd voelde door de geldzorgen. Praktische hulp met het ordenen van de post of omgaan met instanties, duidelijkheid over wat er kan en wat niet: het zijn allemaal zaken die de hulpvragers waarderen, blijkt uit het filmproject. En ja, dat kost tijd. Maar bewindvoerder MartjeDenayère beklemtoontdat het huptraject later soepeler loopt als je die tijd in het begin investeert in het bouwen van een relatie.
Projectleider Frank van Jeveren van Purpose zegt er eerlijk bij dat het bij deze duo’s gaat om 'voorbeeldige trajecten. Het gaat ook fout, maar deze voorbeelden kunnen ons wel inspireren.’ Schuldhulpverlener Rianda Kelder weet dat schuldeisers het hulptraject kunnen maken of breken. Ze zou willen dat bedrijven of instellingen beter luisteren als iemand met betalingsachterstand contact opneemt. ‘Het zou fijn zijn als ze vragen of een betalingsregeling haalbaar is en of de klant al hulp heeft van de gemeente. Want schuldhulpverleners kennen wél het hele verhaal.’
Tijdig veranderen
Meer oog voor mensen die het systeem niet goed begrijpen zou veel stress kunnen voorkomen, volgens schuldhulpverlener Bahattin Turkoglu. Bijvoorbeeld bij zijn cliënt Urchibert uit Curaçao, die niet wist wat een deurwaarder was. Urchiberts oproep: ‘Nederland heeft een mooie cultuur, een cultuur van op tijd zijn. Laten we ook op tijd zijn met verandering!’
Bekijk Weg van schulden.
Essaybundel 'Tijd voor toekomst'
‘We gaan van crisis naar crisis, maar er is ook een onderliggend verhaal over bestaanszekerheid en de mechanismen van armoede.’ Dat verhaal staat, aldus NVVK-voorzitter Marco Florijn, in Tijd voor toekomst, een bundel met 7 essays en 7 interviews, uitgebracht ter gelegenheid van het 90-jarig bestaan van de NVVK. Volgens Florijn is de kernboodschap dat de complexiteit van de keten van financiële dienstverlening ervoor zorgt dat mensen er bijna niet meer uitkomen.'
'Het kabinet laat deze winter niemand in de kou staan', zegt minister Carola Schouten als ze op camera de essaybundel in ontvangst neemt. Ze is in gesprek met onder andere energieleveranciers om actie te ondernemen. Ze onderstreept dat het een grote opdracht voor het kabinet is om ook op de langere termijn de bestaanszekerheid van Nederlanders te verbeteren. Daarbij is de inbreng van schuldhulpverleners hard nodig. ‘Laten we ook de komende 10 jaar heel goed blijven samenwerken’, aldus Schouten.
Wantrouwen of schaamte?
Een van de essays in Tijd voor toekomst is van Hogeschool Utrecht-lector Schulden en incasso Nadja Jungmann. Zij roept op tot meer verklarend onderzoek. ‘Waarom bereikt vroegsignalering een te kleine groep? Welk deel blijft weg vanwege wantrouwen van de overheid en welk deel blijft weg vanwege schaamte? Hoe kunnen we schaamte en wantrouwen overbruggen? In de Tweede Kamer komen veel moties in stemming om de hulp te verbeteren. In de praktijk werken ze niet omdat we het gedrag niet begrijpen van de mensen die we willen helpen.’
Op basis van de essays stelde de NVVK een Toekomstagenda op. Die is niet in beton gegoten, het is een levend document dat zich de komende tijd verder ontwikkelt, zegt Florijn. ‘De horizon van 10 jaar geeft ons de ruimte om richtinggevende keuzes te maken, in overleg met schuldeisers, de VNG en andere partijen.'
Magazine 'Beurs': schrijnende verhalen
Voor het probleem van de hoge energietarieven is daarentegen snelle actie nodig. Nadja Jungmann: ‘In cijfers weten we al lang dat veel mensen het deze winter niet gaan redden. Wat nu nodig is dat ze ook in Den Haag de schrijnende verhalen horen.' Daarom heeft ze die verhalen in opdracht van de NVVK opgetekend in magazine Beurs, samen met schrijver Mirjam Pool. ‘Je leest bijvoorbeeld over een bewindvoerder die bang is zelf geen gat meer in zijn werk te zien als hij te veel dossiers krijgen waarin hij geen perspectief kan bieden. We willen de urgentie van die pijn onder de huid te krijgen van mensen die hier besluiten over nemen. Dit magazine moet op de werkvloer gelezen worden, maar ook op bestuurstafels.’
Workshops en werkbezoeken: wat kun je nu al beter doen?
Bij de workshops en werkbezoeken komen praktische voorbeelden aan de orde van wat schuldhulpverleners kunnen doen om schuldproblematiek te verlichten.
Culturele sensitiviteit
Docent-onderzoeker Youssef Azghari zoomt verder in op culturele sensitiviteit. Wat doe je als je een situatie tegenkomt die je niet begrijpt? Bijvoorbeeld als iemand veel geld naar zijn familie in Marokko stuurt en daardoor zelf in de problemen komt? Volgens Azghari kun je een brug slaan naar de ander met kennis van andere culturen (wees nieuwgierig), empathie (toon respect) en zelfkennis en zelfreflectie (wees bescheiden en authentiek).
In de zaal ontspint zich een discussie over de vraag hoe je het gesprek op gang kan brengen. Mag je bijvoorbeeld aan kinderen van mensen met schulden vragen hoe het me ze gaat? Welke rol speelt schaamte bij de Marokkaanse mannen. In hoeverre kan dat de financiële hulpverlening in de weg zitten?
Armoede-theater
Ter afsluiting van het congres vertellen Rotterdammers in een theatervoorstelling hun verhaal over armoede, schulden en schaamte. Het is een onderdeel van een project van het Rotterdams Wijktheater om 'schrijnende verhalen te verzamelen die niet gehoord worden'. Om daarmee het gesprek te voeden over hoe we voor mensen 'buiten onze eigen bubbel' kunnen zorgen en wat de rol van de overheid zou moeten zijn.
Bekijk hier de video-impressie van ons congres.
Sleutelwoorden
