Werkwijzer (Ex)-gedetineerden

Oplossingsrichting bepalen

Er zijn verschillende mogelijkheden om ook binnen detentie schulden te regelen: een schuldregeling (Msnp) in de vorm van een saneringskrediet (SK), een schuldbemiddeling (SB), een schuldregeling zonder aflossing (SA) en de Wsnp. Al tijdens detentie kun je een oplossingsrichting bepalen. Als de schulden niet in beeld te krijgen zijn, is dat reden om eerder een beroep te doen op de Wsnp.

Wat kun je doen?

• In sommige situaties weet je al dat niet alle schulden in beeld zullen zijn. Dat is een reden om sneller een beroep te doen op de Wsnp.
• Tijdens de detentie kun je al bepalen of er vermogen is dat ingezet kan worden om schulden te regelen. In dat geval kan een saneringskrediet een oplossing zijn.
• Schuldbemiddeling biedt meer flexibiliteit richting schuldeisers, bijvoorbeeld als de hoogte van het inkomen nog kan veranderen. Dit kan een overweging zijn bij een kortdurende detentie.
• Is er aflosruimte beschikbaar, gebruik dan de keuzehulp SB/SK.
• Wanneer er geen vermogen en geen aflosruimte is én deze in de toekomst ook niet te verwachten is, kun je al tijdens de detentie een SA opstarten.
• Vaak betwisten (ex-)gedetineerden een vordering, bijvoorbeeld wanneer ze slachtoffer zijn geweest van uitbuiting of bedoeld of onbedoeld zijn gebruikt als geldezel. Ook kunnen ze een groot gevoel van onvrede hebben met een (tijdens detentie) verhoogde vordering. Dit vraagt van een schuldhulpverlener sterke communicatieve vaardigheden. Zorg dat hulpvragers zich gehoord en gezien voelt, juist wanneer ze het gevoel van onrecht hebben. Luister zonder oordeel en ga niet te snel door naar de volgende stap.
• Blijf de (ex-)gedetineerd betrekken bij het bepalen van de oplossingsrichting. Schep heldere verwachtingen. Je kunt een positieve uitkomst niet garanderen en het kan voelen als een lang en onoverzichtelijk proces.

Geen echt schone lei

Voor veel (ex-)gedetineerden is een schone lei niet echt een schone lei. Een schadevergoeding moet bijvoorbeeld worden afgelost nadat een schuldregeling beëindigd is. Dat bedrag is vaak zo hoog dat de persoon levenslang moet aflossen en geen perspectief heeft op een oplossing. Het is daarom belangrijk om de bestaanszekerheid te borgen. Daarmee kun je voorkomen dat mensen terugvallen in criminaliteit of nieuwe schulden maken.

Wat kun je doen?

• De schuldhulpverlening is nog niet klaar na een schone lei. Om recidive te voorkomen, is het zinvol om de persoon langer te begeleiden.
• Kijk samen goed naar haalbare afbetalingsregelingen zodat de betrokkene niet onder het bestaansminimum zakt.
• Creëer samen schuldenrust door de situatie zo stabiel mogelijk te houden en overzicht te bieden.
• Bespreek of een vorm van budgetbeheer of bewind gewenst is.
• De rechter kan sommige schadevergoedingsmaatregelen als saneerbaar verklaren.
• Informeer bij het CJIB naar mogelijkheden om de schuld op de lange termijn toch kwijt te schelden.

Vrij te laten bedrag-berekening

Voor personen in detentie die een inkomen ontvangen uit werk kun je niet de ‘gewone’ Vtlb-berekening gebruiken. Hierin zijn namelijk standaardbedragen opgenomen voor vaste lasten, zoals de zorgverzekering, eigen risico, huur en energie, terwijl er in detentie geen vaste lasten zijn.

Je moet daarom maatwerk leveren en uitgaan van de werkelijke financiële lasten. Dat komt erop neer dat iemand recht heeft op zak- en kleedgeld voor privé-uitgaven, en wat extra als hij werkt.

Voor personen die uit detentie komen en inkomen uit arbeid of een uitkering hebben, kun je meestal wel de gebruikelijke Vtlb-berekening toepassen, als er sprake is van de gebruikelijke vaste lasten.

Wat kun je doen?

• Wanneer iemand in detentie een salaris ontvangt, houd je in de Vtlb-berekening de norm voor zak- en kleedgeld aan. De aanname is dan ‘wonen in een instelling’.
• Je vult geen zorgpremie, zorgtoeslag of huur in.
• Je vinkt ‘afkoop eigen risico’ aan, want de gedetineerde betaalt geen eigen risico en dat komt op hetzelfde neer.
• Je doet niets met de 45 euro voor zorgverzekeringspremie (bedrag 2025), die bijtelling en aftrek gaat vanzelf. De calculator rekent automatisch met 2/3 van de toepasselijke beslagnorm en 45 euro extra aan normpremie zorgverzekering.
• Het kan voorkomen dat sommige verzekeringen voor ex-gedetineerden duurder zijn, bijvoorbeeld wanneer iemand eerder een achterstand op een autoverzekering had of wanneer verzekeraars het risico hoger inschatten. Op de Vtlb-berekening kun je corrigeren voor de extra premie. Dat kan door handmatig een ‘extra correctie’ op te geven voor de hogere verzekeringspremie(s). Die kun je bepalen aan de hand van de normbedragen die het Nibud halfjaarlijks publiceert. Stel dat de norm van een verzekering bijvoorbeeld 10 euro per maand is en de gedetineerde moet 25 euro betalen, dan mag je als extra correctiepost opvoeren: 25-10=15 euro. Een begrafenisverzekering mag nooit extra gecorrigeerd worden, dus ook de eventuele verhoging niet.
• Verder zijn er geen verschillen met een normale Vtlb-berekening.

Taakstraf en inspanningsverplichting

Een taakstraf kan conflicteren met de inspanningsverplichting in een schuldregeling. De uren die iemand besteedt aan de taakstraf kunnen immers niet gestopt worden in werken of solliciteren.

Wat kun je doen?

• Noem in de voorstellen aan schuldeisers het toekomstperspectief, bijvoorbeeld wanneer over drie maanden een hoger inkomen te verwachten valt.
• Onderzoek of de taakstraf in de vrije tijd uitgevoerd mag worden, zodat hij niet conflicteert met de inspanningsverplichting.
• Wanneer je een voorstel moet doen aan schuldeisers in een minnelijke regeling of een verzoek voor de Wsnp moet onderbouwen, bieden deze twee uitspraken inspiratie. In beide gevallen is de hulpvrager toegelaten tot de Wsnp:
  • Uitspraak augustus 2025: er is een beroep gedaan op de hardheidsclausule. In beginsel zijn de schulden niet te goeder trouw ontstaan, maar de omstandigheden zijn onder controle. De taakstraf zal niet conflicteren met de verplichtingen van de Wsnp.
  • Uitspraak november 2023: de taakstraf gaat niet ten koste van de inspanningsverplichting, want deze kan in de vrije tijd worden uitgevoerd.

Jurisprudentie te goeder trouw & Wsnp

In beginsel worden strafrechtelijke maatregelen gezien als niet te goeder trouw. Dit kan in de weg staan van een toelating tot de Wsnp, vooral wanneer de schuld binnen drie jaar voorafgaand aan het verzoek is ontstaan.

Wat kun je doen?

• Wanneer er sprake is van een schuld die niet te goeder trouw is ontstaan, kun je een beroep doen op de hardheidsclausule
• De hardheidsclausule maakt onderdeel uit van het verzoekschrift Wsnp ex art. 284 Fw. Door de vragen daarover in te vullen, vraag je de rechter om te beoordelen of de hardheidsclausule van toepassing is. 
• Schets de omstandigheden die bepalend waren voor het ontstaan en onbetaald laten van de schulden.
• Omschrijf of de situatie waarin de schulden zijn ontstaan, is veranderd en of er risico op herhaling is. De rechtbank zal oordelen of de situatie onder controle is.
• Gebruik hiervoor het overzicht ‘Jurisprudentie over te goede trouw’ als hulpmiddel.
• Benut de mogelijkheid om een beroep te doen op de hardheidsclausule.