Schuldregelen met een niet sluitende begroting: dit kan je doen
Toon lef en bied perspectief met gebruik van bestaande wetgeving
Veel inwoners krijgen hun maandbegroting niet meer sluitend. Er ontstaan schulden. Bij de zoektocht naar hulp komt men uit bij de gemeente die, in geval van schulden, op grond van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) hulp probeert te bieden. Beleidsadviseur Joeri Eijzenbach gaat in dit artikel na welke mogelijkheden er zijn wanneer de begroting niet sluitend is.
Bij bestaande schulden wordt gestreefd naar een betalingsregeling en/of schuldregeling. Voorwaarde daarvoor is een gemaximeerd inkomen, dat wil zeggen dat alle toeslagen en regelingen waar een beroep op gedaan kan worden zijn aangevraagd. We zien echter nu steeds meer een groep die ook na het maximeren van hun inkomen de begroting niet sluitend krijgt. Dat heeft tot gevolg dat ook schuldhulpverlening niet kan starten. Of dat lopende regelingen tussentijds stranden.
De gemeente wijst hulpvragers af bij een niet-sluitende begroting. Ook een route naar een wettelijk traject (Wsnp) biedt geen oplossing. De begroting moet immers sluitend zijn? Er is al veel te doen over de kosten voor energie, maar we hebben een bredere oplossing nodig dan alleen de kosten voor energie. Ook de boodschappen stijgen hard in prijs, zorgkosten nemen toe en woonlasten kunnen stijgen door juist in te zetten op isolatie.
Bieden wetten die normaliter worden gezien als 'streng en sober' mogelijkheden om die maandbegroting wel sluitend te krijgen? Ik denk van wel. Daarom pleit ik voor nieuwe aandacht voor oude wetten: kijken naar de regels die we hebben en onderzoeken welke haakjes er zijn om meer - en niet minder - hulp te bieden.
Schuldhulpverleners hebben als doel de begroting op orde te brengen zodat gewerkt kan worden aan schulden. Dat biedt perspectief, zodat er in relatieve rust gezocht kan worden naar werk, naar dagbesteding, een betere woonsituatie met meer isolatie of lagere kosten, een gezondere leefstijl kan worden aangemeten, enz.
De participatiewet en de wet Wmo bieden mijns inziens veel mogelijkheden.
Participatiewet
De Participatiewet is gericht op het vinden van werk, sociale activering en de daarbij noodzakelijke inkomensondersteuning. We weten uit onderzoek dat werknemers met financiële zorgen de werkgever gemiddeld zo’n 13.000,- euro per jaar kosten. Er is geen reden om aan te nemen dat dit anders is bij mensen met een uitkering. De kosten voor de samenleving lopen hard op.
Welke mogelijkheden biedt de Participatiewet om die schadelijke gevolgen van schulden te voorkomen?
1) Afstemming Art. 18 lid 1 pw
'Het college stemt de bijstand en de daaraan verbonden verplichtingen af op de omstandigheden, mogelijkheden en middelen van de belanghebbende.'
Het beginsel van afstemming wordt nu negatief uitgelegd (minder bijstand geven) maar biedt juist ook de mogelijkheid om maatwerk te bieden (meer bijstand geven). De algemene perceptie van de laagst mogelijk toe te kennen bijstand kunnen we op basis van artikel 18 omdraaien naar het leveren van maatwerk. Er is zelfs wat voor te zeggen om als gemeente aan te sluiten bij de actuele normen van het Nibud om zo een realistisch bedrag aan bijstand toe te kennen.
2) Activeringsbudget, uitstroompremie Art. 31 lid 2 sub j
Het college kan jaarlijks een premie toekennen van 'ten hoogste € 2.699,00 per kalenderjaar, voor zover dit naar het oordeel van het college bijdraagt aan zijn arbeidsinschakeling'. Een schuldregeling biedt de rust die nodig is om werk te zoeken en te accepteren. Maandelijks kan er een bedrag van ruim € 200,- extra worden uitgekeerd.
3) Bijzondere bijstand
Ook de bijzondere bijstand kan als aanvulling worden ingezet. Dat kan niet zomaar, want de bijzondere bijstand is bedoeld voor noodzakelijke, extra en bijzondere kosten. Dus niet een 'algemene aanvulling op het inkomen'.
De aanvraag Wgs wordt afgewezen als er sprake is van een problematische schuldsituatie en de maandbegroting niet sluitend is. Het tekort per maand kan voor 36 keer worden toegekend als bijzondere bijstand om de begroting toch sluitend te maken. De voorwaarde voor voorwaardelijke toekenning is een goed doorlopen Wgs-traject. Deze kosten vallen dan in de categorie 'noodzakelijk'. Want zonder deze bijzondere bijstand kan geen hulp gekregen worden bij schulden.
Ten aanzien van de bijzondere bijstand kan ook worden gedacht aan het kwijtschelden van gemeentelijke belastingen en waterschapsbelasting voor ondernemers die vallen onder de werking van de Wgs. Deze groep is nu veelal uitgesloten van deze regelingen.
Wet maatschappelijke ondersteuning
De Wmo maakt gemeenten verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die niet op eigen kracht zelfredzaam zijn. In hoofdstuk 2 wordt in art. 2 aangegeven welke beleidsvoornemens de gemeente moet hebben die gericht zijn op:
-
d. voorkomen dat ingezetenen op maatschappelijke ondersteuning aangewezen zullen zijn;
-
e. algemene voorzieningen te bieden aan ingezetenen die maatschappelijke ondersteuning behoeven;
-
f. maatwerkvoorzieningen te bieden ter ondersteuning van de zelfredzaamheid en participatie aan ingezetenen van de gemeente die daartoe op eigen kracht, met gebruikelijke hulp, met mantelzorg of met hulp van andere personen uit hun sociale netwerk niet of onvoldoende in staat zijn;
-
g. maatwerkvoorzieningen te bieden aan personen die niet in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving en beschermd wonen of opvang behoeven in verband met psychische of psychosociale problemen of omdat zij de thuissituatie hebben verlaten, al dan niet in verband met risico’s voor hun veiligheid als gevolg van huiselijk geweld;
Artikel 4 heeft het over een plan voor de betrokkene, en schrijft voor: 'In het plan wordt bijzondere aandacht gegeven aan: a.een zo integraal mogelijke dienstverlening op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, publieke gezondheid, preventie, zorg, jeugdhulp, onderwijs, welzijn, wonen, werk en inkomen;'
Dit hoofdstuk ziet onder andere op preventie. De gemeente moet zich er toe inspannen dat inwoners niet aangewezen zijn of zullen zijn op maatschappelijke ondersteuning. Check: inwoners die hun begroting niet sluitend krijgen lopen een groot risico op aanvullende hulpvragen. Een integraal plan dat ziet op welzijn, zorg, preventie én inkomen kan daarbij helpen. Het integrale plan zorgt voor mogelijkheden. Een sluitende begroting zorgt ervoor dat er (op termijn) geen beroep gedaan hoeft te worden op aanvullende voorzieningen. Dat is geheel in lijn met de strekking van dit artikel dus.
Nóg meer out of the box?
We spreken veel partijen, bevlogen mensen, inwoners en vrijdenkers. Enkele mooie ideeën die nog verdere uitwerking behoeven:
-
Nagaan of de mensen met betalingsproblemen misschien vrijwilligerswerk doen. Gemeenten kunnen vervolgens een vrijwilligersvergoeding toekennen als dat nog niet gedaan is (maximaal € 180,- per maand met een max van € 1.800,- per jaar)
-
Kredietbanken kunnen noodleningen of overbruggingskredieten bieden voor 36 maanden tegen 0,01% rente (gratis lenen mag vaak niet) om de begroting sluitend te krijgen. Gemeenten kunnen deze kredieten vervolgens overnemen en kwijtschelden na een succesvol doorlopen traject. Een (gemeentelijke) ANBI stichting kan zelfs afzien van een vrijwilligersvergoeding en zorgen voor een fiscale schenking in natura na het verrichten van vrijwilligerswerk, die weer leidt tot een belastingteruggaaf van ongeveer € 700,- per jaar. Gemeenten moeten dat vervolgens weer vrijlaten.
-
Zorgverzekeraars vergoeden de schuldhulp; na een verwijzing van de huisarts kan de zorgverzekeraar de noodzakelijke kosten voor de verdere behandeling voldoen (maandelijks naar behoefte).
-
Onderwijsinstellingen (MBO, HBO en WO) bieden hulp voor en door studenten. Geen collegegeld vragen, geen boeken laten kopen maar gratis colleges aanbieden en boeken gebruiken die studenten kunnen lenen. De rekening kan wellicht naar het ministerie? Studenten kunnen elkaar hulp bieden in het verkrijgen van inkomensondersteuning.
-
Prikkel kerken en andere fondsen om te komen met met maandelijkse inkomens-plus-pakketten. Geen boodschappendoos maar ‘gratis geoormerkt geld’, bijvoorbeeld op een aparte betaalpas. Lokale ondernemers kunnen profiteren van extra omzet.
Randvoorwaarde; laat deze gelden met rust
Een belangrijke randvoorwaarde voor al deze out of the box-oplossingen moet zijn dat gemeenten (en schuldhulpverleners) de aanvullingen tot een sluitende begroting niet automatisch afromen. De belastingdienst Toeslagen moet ook deze inkomsten vrij laten om niet alsnog een armoedeval te creëren.
'Maar we hebben geen geld', zeggen de gemeenten. ‘Wij hebben geen eten’ hoor ik de inwoners zeggen. Mensen kunnen failliet gaan, voor gemeenten is dat een technisch artikel 12-verhaal. De wet biedt mogelijkheden en vooral ook een plicht om binnen de wet hulp te bieden.
‘Het is geen structurele oplossing’, hoor ik anderen zeggen. Dat klopt! Iedere schuldregeling die start met een bovengenoemde oplossing heeft als einddatum voor de sluitende begroting het einde van de schuldregeling. De druk op Den Haag om de noodzakelijke kosten voor levensonderhoud te vergoeden zal daardoor alleen maar toenemen. Net als in andere leefgebieden van het sociaal domein (Jeugdzorg bijvoorbeeld) wordt de vordering van de gemeenten op de landelijke overheid hiermee groter. De rijksoverheid zou de belastingen voor gemeenten (over uitkeringen) direct kunnen verlagen zodat er meer ruimte optreedt.
In de komende drie jaar kan een nieuw sociaal minimum worden bedacht. Een sociaal minimum zou kunnen bestaan uit een belastingvrij basisgebruik van water, internet, gas en elektra. Zo wordt bovenmatig gebruik ook minder gestimuleerd en creëren we een ‘simpele’ regeling voor iedereen. Langzaamaan kunnen zo allerlei regelingen ter aanvulling van de bijstandsuitkering worden uitgefaseerd zodat we een simpeler systeem overhouden: een uitkering of loon, voldoende om van rond te komen zonder dat aanvulling nodig is met toeslagen, kwijtscheldingen, coulanceregelingen of andere voor inwoners moeilijk vindbare potjes.
Vragen, opmerkingen, aanvullingen of verbeteringen? Mail Joeri Eijzenbach, NVVK
Sleutelwoorden
