‘De hulpverlening in Nederland is gericht op de middelmaat’, zegt hoofdpersoon Willem Los, vrijwilliger voor ONS-bank en een van de hoofdpersonen in de documentaire ‘De Schuldmachine’. ‘De meest kwetsbare groep wordt daardoor overgeslagen. Je bent voor de rijksoverheid geen naam, maar een nummer’, aldus Los.

In het zaalgesprek na het zien van de documentaire hoeft Los niet lang na te denken over de vraag: hoe heeft het zover kunnen komen met de schuldenproblematiek in de samenleving? ‘Dit zijn onze regels, en daarmee is het klaar. Dat is wat er fout gaat in Nederland’, is het antwoord van Los. ‘Ik heb als schuldeiser altijd het persoonlijke contact gezocht met de klant. Dat is heel belangrijk.’ 

Boos worden

‘We hebben digitale systemen gekregen waar niemand meer iets van begrijpt’, stelt producer van de documentaire Valerie Schuit. ‘Ik hoop dat we boos worden en door het systeem heen gaan beuken’.

Regisseur Camiel Zwart: ‘Mij viel op dat de schuldeisers van jongeren niet zozeer leveranciers van spullen zijn. Dat dacht ik eerst, maar het blijkt dat vooral de overheid deze jongeren naar beneden drukt. Als je geen ouders hebt die bijspringen, kom je in een harde samenleving terecht. Jongeren die financieel zelfstandig worden hebben geen idee wat er op ze afkomt.’

Ogen openen

Zijn hoofdpersoon Ricky, die dakloos is en grote schulden heeft: ‘Er zijn tienduizenden jongeren zoals ik. Ik hoop dat de documentaire ervoor zorgt dat mensen hun ogen opendoen. Jongeren beginnen gewoon te leven, ze denken niet na en de rekeningen stapelen zich op. Ga met ze praten, laat ze hun fouten erkennen, dan heb je echt contact en kun je echt helpen.’

Oorzaken en oplossingen

Tijdens de tafelgesprekken in kleine groepen buitelen de ideeën over oorzaken en oplossingen over elkaar heen. Een greep uit wat er langskomt:

Oorzaken

1. Mensen komen soms in schulden omdat ze ‘mee willen doen’, sociale druk dus
2. Schulden zijn een verdienmodel geworden. Een schuld begint vaak klein maar wordt groot door boete op boete. Armoede is duur gemaakt.
3. Als je opvoeding niet goed is, weet je niet hoe je goed met geld om moet gaan. Maar dat ontslaat je niet van je verantwoordelijkheid voor wat je doet
4. Tegelijk geldt: eenmaal in armoede maak je door de stress onverstandige keuzes
5. Als jongeren 18 jaar zijn kunnen ze meteen 3000 euro rood staan
6. Elke gemeente heeft weer een ander systeem van schuldhulp, met een andere werkwijze en andere brieven
7. In sommige gezinnen is het normaal om schulden te maken
8. Internetbankieren en webshops hebben geld tot iets abstracts gemaakt
9. Vroeger was er 1 deurwaarder per postcode, nu heb je er meerdere die van elkaar niet weten wat ze doen op 1 adres
10. Schuldhulpverleners en schuldeisers hebben last van vooringenomenheid ten opzichte van elkaar

Oplossingen

1. Breng jongeren met jongeren in gesprek: die mooie telefoon, waar betaal jij die van?
2. Zoek diepgang in het gesprek met iemand met schulden; leg onderliggende mechanismen bloot.
3. Als iemand een schuld van 14.000 euro heeft kost dat de samenleving 277.000 euro, berekende het Instituut voor Publieke Waarden. Waarom betalen we niet gewoon iemands schulden en helpen we daarna die persoon om niet weer terug te vallen?
4. Zie de problemen bij de hulpvrager in samenhang en niet los van elkaar. Laat schuldhulpverleners ‘hun stinkende best doen’, en laat bijvoorbeeld de Sociale Dienst aansluitend werken aan reïntegratie op de arbeidsmarkt
5. Ga als hulpverlener en schuldeiser met elkaar in gesprek, vaak blijkt er veel mogelijk.
6. Spreek niet over een schuld-hulploket maar over een succes-hulploket
7. De beste vrijwilligers in schuldhulpverlening zijn ervaringsdeskundigen
8. Kinderen moeten met geld leren omgaan door fysiek geld uit te geven. Geef jonge kinderen geen pinpas maar 25 euro contant.
9. Jongeren moet je langzaam vertrouwd maken met wat van ze verwacht wordt. Op school moeten ze les krijgen in financiële weerbaarheid. 18 jaar is voor financiële zelfstandigheid te jong, maak ouders tot het 21^e jaar verantwoordelijk
10. Hulpverleners moeten hulpvragers als mens benaderen. Dat is niet in een systeem te vangen

Dit artikel is een vervolg op 'De Schuldmachine laat zien: het moet anders'

Wil je ook in gesprek met de makers en hoofdpersonen van de documentaire? Meld je aan voor de NVVK Studiedag, daar wijden we er een workshop aan.